Oświetlenie awaryjne jest przeznaczone do stosowania podczas awarii zasilania urządzeń do oświetlenia podstawowego. W przypadku awarii lub przerwy w dostawie prądu umożliwia ono osobom znajdującym się w budynku bezpieczne poruszanie się. Pomaga też w szybkiej i bezpiecznej ewakuacji i zapobiega wybuchom paniki w momencie pożaru lub innego zagrożenia. W jakich budynkach konieczne jest zamontowanie oświetlenia awaryjnego i jak dobrać odpowiednie rozwiązania?
Gdzie trzeba zamontować oświetlenie awaryjne?
Oświetlenie awaryjne należy zainstalować we wszystkich budynkach, w których chwilowa awaria zasilania może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska lub znaczne straty materialne. W takich przypadkach trzeba zapewnić zasilanie co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej oraz wyposażyć obiekt samoczynne załączanie się oświetlenia awaryjnego.
W przypadku opraw autonomicznych każde z urządzeń ma własne źródło zasilania rezerwowego, natomiast centralną baterię oprawy należy zasilić z dwóch niezależnych obwodów zasilania rezerwowego. W niektórych obiektach wymagane jest dodatkowo oświetlenie zapasowe. Oświetlenie awaryjne zapasowe stosuje się w pomieszczeniach, w których gdy wystąpi awaria zasilania podstawowego, konieczne jest kontynuowanie określonych czynności lub ich bezpieczne zakończenie.
Oświetlenie awaryjne powinno być stosowane m.in. w pomieszczeniach o powierzchni powyżej dwóch 2 tys. m² w budynkach produkcyjnych i magazynowych, garażach oświetlonych sztucznym światłem, na drogach ewakuacyjnych z pomieszczeń, drogach ewakuacyjnych oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym czy na drogach ewakuacyjnych w budynkach przeznaczonych do użytku osób o ograniczonej zdolności poruszania się.
Awaryjne oświetlenie awaryjne jest zaliczane do instalacji przeciwpożarowych – według Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. nr 109, poz. 719). Oświetlenie takie powinno być wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. W obiekcie muszą znajdować się aktualne rysunki systemu oświetlenia awaryjnego podpisane przez rzeczoznawcę, które powinny identyfikować wszystkie oprawy awaryjne i główne komponenty. Oświetlenie awaryjne musi być montowane we wszystkich budynkach w miejscach publicznych i miejscach pracy oraz ogólnodostępnych drogach w budynkach wielorodzinnych. Należy je zamontować już na etapie budowy lub rozbudowy czy remontu, który wiąże się ze zmianami sposobu użytkowania budynku.
W końcowej fazie, na etapie odbiorów i uzyskania pozwolenia na użytkowanie, przedstawiciel Straży Pożarnej przeprowadza również odbiór instalacji przeciwpożarowej, której częścią jest oświetlenie awaryjne. Inspektor sprawdza wszystkie wymagania, lampy, natężenie oświetlenia itp. Bez protokołu odbioru, który potwierdzi poprawność wykonania instalacji przeciwpożarowej, budynek nie uzyska pozwolenia na użytkowanie i nie będzie można z niego korzystać. Z tych powodów kluczowe jest odpowiednie dobranie oświetlenia awaryjnego i innych elementów instalacji.
Jakie normy powinno spełniać oświetlenie awaryjne?
Oświetlenie awaryjne ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo ludzi przebywających w danym budynku, co powoduje, że parametry techniczne takich systemów, a przede wszystkim ich niezawodność, reguluje wiele powiązanych norm i przepisów techniczno-budowlanych m.in. norma PN-EN 1838:2013-11 „Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne”, norma PN-EN 50172:2005 „Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego” oraz norma PN-IEC 60364-5-56:1999 „Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa”.
Niezależnie od rodzaju budynku warunki montażu i urządzenia są podobne. Aby zapewnić odpowiednie natężenie oświetlenia awaryjnego, oprawy oświetleniowe powinny być usytuowane według wytycznych norm PN-EN 1838 oraz PN-EN 50172, tj.:
- przy każdych drzwiach wyjściowych przeznaczonych do wyjścia ewakuacyjnego,
- w pobliżu schodów, tak by każdy stopień był oświetlony bezpośrednio,
- w pobliżu zmiany poziomu,
- obowiązkowo przy wyjściach ewakuacyjnych i znakach bezpieczeństwa,
- przy każdej zmianie kierunku,
- przy każdym skrzyżowaniu korytarzy,
- na zewnątrz i w pobliżu każdego wyjścia końcowego,
- w pobliżu każdego punktu pierwszej pomocy, medycznego, apteczki,
- w pobliżu każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego.
Oprawy oświetlenia awaryjnego mogą mieć wewnętrzne (akumulatory) lub zewnętrzne (centralna bateria) źródło zasilania. Najważniejszą zaletą systemów opraw z własnym akumulatorem jest rozproszenie bezpieczeństwa na wszystkie oprawy oświetlenia awaryjnego w obiekcie, z których każda przełącza się w tryb pracy awaryjnej niezależnie od innych urządzeń systemu. Aby zapewnić odpowiednie natężenie oświetlenia, oprawy oświetlenia ewakuacyjnego należy montować co najmniej 2 m nad podłogą. Znaki przy wszystkich wyjściach awaryjnych i wzdłuż dróg ewakuacyjnych powinny być tak podświetlone, aby jednoznacznie wskazywały drogę ewakuacji do bezpiecznego miejsca. Punkty pierwszej pomocy oraz urządzenia przeciwpożarowe i przyciski alarmowe należy oświetlić w taki sposób, aby natężenie oświetlenia mierzone na urządzeniu uzyskało wartość minimum 5 lx.
Jakie funkcje powinno spełniać oświetlenie awaryjne?
Oświetlenie awaryjne powinno wytwarzać natężenie nie mniejsze niż 1 lx w osi drogi ewakuacyjnej. W pomieszczeniach o powierzchni ponad 60 m² traktowanych jako strefy otwarte natężenie powinno wynosić przynajmniej 0,5 lx. W pomieszczeniach będących strefami wysokiego ryzyka natężenie oświetlenia ewakuacyjnego nie powinno być mniejsze niż 10% oświetlenia podstawowego dla bezpiecznego ukończenia czynności, musi też wynosić minimum 15 lx. Na drogach ewakuacyjnych szerszych niż 2 m trzeba odpowiednio obliczyć natężenie i rozmieścić oprawy tak, jak dla dwóch osobnych dróg ewakuacyjnych.
Oświetlenie awaryjne ewakuacyjne powinno oświetlać znaki ewakuacyjne, zapewniać widoczność dróg umożliwiających bezpieczną ewakuację do stref bezpieczeństwa, czytelnie lokalizować miejsca sygnalizacji pożaru, a także rozmieszczenie i użycie sprzętu przeciwpożarowego. Instalacje oświetlenia awaryjnego muszą także włączać się w przypadku awarii którejkolwiek części zasilania podstawowego i zabezpieczać przed ciemnością na drodze ewakuacyjnej w razie awarii jednej z opraw. Oświetlenie awaryjne powinno działać minimum 1 godzinę i włączać się na wszystkich drogach ewakuacyjnych, na których wystąpi zanik zasilania opraw podstawowych.
Obowiązki zarządcy obiektu po instalacji oświetlenia awaryjnego
Poza zainstalowaniem oświetlenia awaryjnego zarządzający i administratorzy budynków mają także obowiązek utrzymywania go w pełnej sprawności oraz niezawodności. Powinni przeprowadzać regularne kontrole, przeglądy techniczne i serwisowanie, zgodnie z zasadami polskich norm dotyczących urządzeń przeciwpożarowych, dokumentacją techniczną oraz instrukcjami obsługi producentów urządzeń. Zgodnie z rozporządzeniami Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2010 i 2019 roku wszystkie urządzenia przeciwpożarowe, w tym oświetlenie awaryjne, powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym co najmniej raz w roku. Co miesiąc powinno się także sprawdzać, czy każda z opraw świeci w trybie pracy awaryjnej. Przepisy wymagają kontrolowania oraz konserwacji wszystkich opraw oświetlenia ewakuacyjnego, a w obiektach przemysłowych czy energetycznych jest ich wiele setek lub tysięcy. Konieczne jest więc stosowanie systemu z możliwością automatycznego testowania i monitoringu stanu technicznego opraw.
Zgodnie z przepisami każdy, kto nie wypełnia obowiązku utrzymania obiektu budowlanego w należytym stanie technicznym (a więc nie wykonuje okresowych kontroli), podlega grzywnie co najmniej 100 stawek dziennych, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny podlega ten, kto nie spełnia obowiązku usunięcia stwierdzonych uszkodzeń lub uzupełnienia braków, mogących spowodować niebezpieczeństwo dla ludzi.
Publikacja artykułu: lipiec 2023 r.
