Oświetlenie ewakuacyjne w halach przemysłowych wysokiego składowania

Oświetlenie ewakuacyjne w halach przemysłowych

Oświetlenie ewakuacyjne ma przede wszystkim zapewnić ludziom bezpieczną ewakuację z budynków. Hale przemysłowe wysokiego składowania są specyficznym typem nieruchomości ze względu na rozmiary tego typu obiektów. W związku z tym już na etapie opracowywania dokumentacji, projektant powinien precyzyjnie wskazać kwestie newralgiczne dla tego typu inwestycji, tzn. niedogodności związane z instalacją opraw ze znakami ewakuacyjnymi oraz sposoby testowania i wymiany akumulatorów stanowiących składową oświetlenia ewakuacyjnego, a następnie zaproponować rozwiązania, które pozwolą zapewnić maksimum bezpieczeństwa dla osób znajdujących się w sytuacji zagrożenia pożarowego.

Oprócz spełnienia wymagań normatywnych w postaci odpowiedniego natężenia oświetlenia na drogach ewakuacyjnych oraz strefach otwartych i osiągnięcia odpowiedniej luminancji znaków ewakuacyjnych należy także uwzględnić bardzo istotną kwestię dla tego rodzaju obiektów, tzn. odpowiedni standard systemu awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego. Tylko wówczas oczekiwania stawiane w kontekście normy, takie jak testowanie, raportowanie statusu opraw awaryjnych oraz ich konserwacja przez administratora obiektu będzie przebiegać bezproblemowo i przy racjonalnych nakładach finansowych.

Podział oświetlenia awaryjnego

Podział oświetlenia awaryjnego zgodnie z normą PN-EN 1838:2013-11:

• oświetlenie ewakuacyjne – pozwala zredukować ryzyko wybuchu paniki podczas awarii zasilania podstawowego, a jego celem jest umożliwienie ludziom bezpiecznego opuszczenia miejsca pobytu,
• oświetlenie zapasowe – pozwala na kontynuację normalnych czynności w sytuacji, gdy awaria zasilania nie powoduje żadnego zagrożenia. Co istotne, jeśli poziom oświetlenia zapasowego jest niższy niż minimalne natężenie oświetlenia podstawowego, to oświetlenie zapasowe należy zastosować wyłącznie do przerwania lub dokończenia prowadzonych czynności.

Oświetlenie ewakuacyjne obejmuje następujące rozwiązania:

• oświetlenie drogi ewakuacyjnej – przeznaczone jest do właściwego oświetlenia dróg ewakuacyjnych umożliwiającego ich identyfikację i wykorzystanie, a także do zlokalizowania sprzętu ochrony przeciwpożarowej oraz sprzętu bezpieczeństwa,
• oświetlenie strefy otwartej (oświetlenie antypaniczne) – służy zmniejszeniu prawdopodobieństwa wystąpienia paniki i umożliwia bezpieczne przemieszczanie się osób na drogach ewakuacyjnych poprzez zapewnienie odpowiednich warunków widzenia oraz wyznaczenie kierunku,
• oświetlenie strefy wysokiego ryzyka – ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa osób, które biorą udział w potencjalnie niebezpiecznych czynnościach lub znajdują się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwić właściwe zakończenia działań w sposób bezpieczny dla wszystkich osób, które przebywają w tej strefie.

Oświetlenie ewakuacyjne – przepisy dotyczące projektowania

Oświetlenie drogi ewakuacyjnej – przepisy

Oświetlenie ewakuacyjne tego typu dotyczy drogi ewakuacyjnej używanej do ewakuacji w sytuacji awaryjnej, rozpoczynającej się w miejscu rozpoczęcia ewakuacji i kończącej się w miejscu bezpiecznym. Zgodnie z wymaganiami normy równomierność natężenia oświetlenia nie może przekraczać 40:1, a natężenie oświetlenia poziomego na podłodze wzdłuż środkowej linii drogi ewakuacyjnej o szerokości do 2 m powinno być nie mniejsze niż 1 lx. Centralny pas drogi ewakuacyjnej, stanowiący nie mniej niż połowę szerokości drogi powinien być natomiast oświetlony natężeniem min 0,5 lx. W przypadku szerszych dróg ewakuacyjnych należy je traktować, jak kilka dróg o szerokości 2 m bądź zastosować oświetlenie, takie jak w przypadku stref otwartych (oświetlenie antypaniczne). Minimalny czas pracy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego tego typu powinien wynosić 1 h.

Oświetlenie strefy otwartej – przepisy

Oświetlenie ewakuacyjne w przypadku strefy otwartej powinno mieć natężenie nie mniejsze niż 0,5 lx na poziomie podłogi, z wyłączeniem z tej strefy obwodowego pasa o szerokości 0,5 m. Równomierność natężenia oświetlenia nie powinna przekraczać 40:1, a minimalny czas pracy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego tego typu powinien wynosić 1 h.

Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka – przepisy

Tego rodzaju oświetlenie ewakuacyjne musi osiągać 10% poziomu natężenia oświetlenia wymaganego dla określonych czynności, jednak nie mniej niż 15 lx. Równomierność natężenia oświetlenia nie może przekraczać 10:1. Ponadto, należy wyeliminować szkodliwy efekt stroboskopowy.

Znaki ewakuacyjne – przepisy

Podstawowa zasada rozmieszczenia znaków na drodze ewakuacyjnej zakłada, aby w każdym miejscu drogi ewakuacyjnej, w którym może pojawić się wątpliwość, co do kierunku ewakuacji, umieścić widoczny znak. Ponadto, znaki ewakuacyjne przy wszystkich wyjściach awaryjnych, zmianach poziomów i wzdłuż dróg ewakuacyjnych powinny być podświetlone tak, aby jednoznacznie wskazywały drogę ewakuacji do bezpiecznego miejsca.

Wymiary stosowanych rozwiązań są uzależnione od odległości, z jakiej piktogram powinien być dostrzegany przez ewakuujących się ludzi. Znaki ewakuacyjne można oświetlić zewnętrznie lub wewnętrznie, w celu zapewnienia ich widoczności i czytelności, przy czym należy pamiętać, że zgodnie z normą PN-EN 1838:2013 piktogram oświetlony wewnętrznie jest dostrzegany z większej odległości niż oświetlony zewnętrznie. Maksymalną odległość widzenia należy wyznaczyć z równania: d = s · p (gdzie: d – odległość widzenia; p – wysokość znaku; s – stała (100 dla piktogramów oświetlonych zewnętrznie, 200 dla piktogramów oświetlonych wewnętrznie)). Dodatkowo, luminancja każdej części barwnej znaku ewakuacyjnego powinna wynosić co najmniej 2 cd/m², a stosunek luminancji maksymalnej do minimalnej w obrębie barwy białej lub barwy bezpieczeństwa nie powinien być większy niż 10:1. Minimalny czas oświetlania znaków ewakuacyjnych powinien wynosić 1 h.

Oświetlenie ewakuacyjne – instalacja, testowanie i konserwacja

Wytyczne dotyczące sposobu rozmieszczania opraw ewakuacyjnych, przeprowadzania cyklicznych testów kontrolnych oraz ich serwisowania znajdują się w następujących normach:

• PN-EN 60598-2-22:2015-01P „Oprawy oświetleniowe. Część 2-22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego”,
• PN-EN 50172:2005P „Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego”.

Oświetlenie ewakuacyjne – instalacja

Norma PN-EN 1838:2013 określa punkty szczególnego znaczenia w przypadku ewakuacji, które należy w odpowiedni sposób oświetlić, ponieważ stanowią miejsca potencjalnych zagrożeń bądź znajduje się tam sprzęt bezpieczeństwa. Tego typu punkty, które są istotne w przypadku instalacji oświetlenia ewakuacyjnego znajdują się:

• w pobliżu każdych drzwi wyjściowych przeznaczonych do użycia w sytuacji ewakuacyjnej,
• w pobliżu schodów (każdy stopień powinien być oświetlony bezpośrednio),
• w pobliżu każdej zmiany poziomu,
• przy każdej zmianie kierunku,
• przy każdym skrzyżowaniu korytarzy,
• na zewnątrz budynku oraz w pobliżu każdego wyjścia końcowego,
• w pobliżu każdego punktu pierwszej pomocy (oświetlenie pionowe o natężeniu 5 lx),
• w pobliżu każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego (oświetlenie pionowe
  o natężeniu 5 lx, do 2 m mierzone w poziomie),
• w pobliżu sprzętu ewakuacyjnego przeznaczonego dla osób niepełnosprawnych,
• przy miejscu ewakuacji osób niepełnosprawnych i przyciskach alarmowych w toaletach dla niepełnosprawnych.

Oświetlenie ewakuacyjne – testowanie i serwis

Norma PN-EN 50172 określa sposób w jaki awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno być testowane i kontrolowane. Przede wszystkim dla każdego obiektu należy prowadzić dziennik służący do zapisów sprawozdań, testów, uszkodzeń, zmian wprowadzonych w oświetleniu oraz raportów przeglądów oświetlenia ewakuacyjnego. Powinien on znajdować się w obrębie nieruchomości pod nadzorem administratora obiektu i musi być łatwo dostępny w przypadku kontroli przez każdą upoważnioną osobę. Do dziennika należy dołączyć projekt lub schemat rozmieszczenia oświetlenia ewakuacyjnego.

W dzienniku powinny znajdować się następujące informacje:

• data każdego wykonanego sprawdzenia oraz testu,
• data oraz lakoniczny opis każdego wykonanego serwisu i sprawdzenia lub przeprowadzenia testu,
• data oraz lakoniczny opis wszystkich uszkodzeń i przeprowadzonych napraw,
• data oraz lakoniczny opis każdej zmian w instalacji awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego,
• podstawowa charakterystyka i sposób działania urządzeń w przypadku stosowania rozwiązań automatycznie testujących.

Według normy PN-EN 50172 testy powinny być przeprowadzane w określonych odstępach czasowych:

• test codzienny – sprawdzenie wzrokowe elementów oświetlenia i oznakowania,
• test comiesięczny – w przypadku stosowania automatycznych urządzeń testujących należy rejestrować wyniki przeprowadzonych, krótkotrwałych testów funkcjonalności,
• test coroczny – w przypadku stosowania automatycznych urządzeń testujących należy spisać zarejestrowane wyniki testu funkcjonalności awaryjnych opraw ewakuacyjnych oraz testu autonomii akumulatora (min. 1h).

Ponadto należy sprawdzić luksomierzem czy natężenie oświetlenia spełnia wymagania określone w normie PN-EN 1838.

Oświetlenie ewakuacyjne w halach wysokiego składowania – wybrane aspekty projektowe

Oświetlenie ewakuacyjne w halach wysokiego składowania różni się od standardowych rozwiązań. Otóż, tak specyficzny typ obiektu ma wysoką konstrukcję, co powoduje, że awaryjna oprawa ewakuacyjna zainstalowana na wysokości kilkunastu metrów powinna:

• być zasilana odpowiednio wysoką mocą elektryczną w trakcie awarii w celu uzyskania wymaganego natężenia awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego na podłodze,
• być wyposażona w automatyczne urządzenie testujące, które będzie rejestrować stan techniczny i autonomię poszczególnej oprawy,
• zapewniać komfortową wymianę akumulatora, który jest źródłem zasilania awaryjnego.

Dwa pierwsze punkty precyzują normy PN-EN 1838 i PN-EN 50172, natomiast w przepisach nie można znaleźć tak oczywistego rozwiązania dla hal wysokiego składowania, jakim jest zastosowanie Systemu Centralnej Baterii, który zapewnia możliwość centralnego monitorowania i testowania każdej oprawy awaryjnej, a także łatwość serwisowania i wymiany bloków akumulatorowych, które znajdują się w jednym miejscu.

Oprawy awaryjne z auto-testem

Nagminną i złą praktyką na polskim rynku jest stosowanie w halach przemysłowych wysokiego składowania rozwiązań technicznych w postaci autonomicznych opraw awaryjnych z funkcją auto-test, zasilanych przez wewnętrzne, indywidualne źródła energii elektrycznej w postaci akumulatorów.

Chociaż oprawy te wyposażone są w urządzenia samotestujące to niestety konieczność systematycznej kontroli wzrokowej diod LED (sygnalizujących ich ewentualne usterki) z wysokości kilkunastu metrów jest bardzo problematyczna. Ponadto nie są one podłączone do centralnej jednostki testującej i monitorującej, w związku z tym sprawdzenie ich faktycznego stanu wymaga od administratora obiektu bezpośrednie (i w odpowiednim czasie) sprawdzenie rezultatu przeprowadzonego testu funkcjonalności lub autonomii. Nie trudno sobie wyobrazić z jakimi niedogodnościami musi się on borykać, jeżeli liczba opraw awaryjnych wynosi, np. kilkadziesiąt czy kilkaset sztuk.

Dodatkowo, każdy akumulator jest elementem zużywalnym, dlatego projektant hali wysokiego składowania już na etapie opracowywania dokumentacji powinien przyjąć za dobrą praktykę, żeby ich potencjalna wymiana była możliwie najbardziej wygodna i szybka. Stanowi on element oprawy, bez którego nie będzie ona normalnie funkcjonować – jego brak wiąże się z całkowitym brakiem awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego w obiekcie.

Autonomiczne oprawy awaryjne z tzw. auto-testem po kilku latach działania będą wymagały wymiany pakietów akumulatorowych na nowe. Wówczas właściciel, zarządca lub administrator obiektu będzie zmuszony ponieść dodatkowe nakłady finansowe na wynajem zwyżki lub podnośnika nożycowego do pracy na wysokości, aby móc dokonać wymiany akumulatorów w każdej pojedynczej oprawie awaryjnej, co jest czasochłonne i kosztowne (w szczególności w przypadku zakładów produkcyjnych pracujących w trybie 24/7).

System Centralnej Baterii

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne w halach przemysłowych wysokiego składowania można zrealizować z wykorzystaniem Systemu Centralnej Baterii. Jego zastosowanie wiąże się z następującymi korzyściami:

• oprawa awaryjna (również oświetlenia podstawowego) umieszczona na bardzo dużej wysokości zostanie zasilona odpowiednio wysoką mocą elektryczną w trakcie awarii i zapewni wymagane natężenie oświetlenia na podłodze,
• możliwość centralnego monitorowania i indywidualnego testowania każdej oprawy awaryjnej (również zdalnie), co pozwala na przechowywanie raportu z testów, uszkodzeń produktów itp. w jednym miejscu,
• komfort serwisowania i łatwość wymiany bloków akumulatorowych, które znajdują się w jednym miejscu.

Znaki ewakuacyjne

W przypadku opraw ze znakami ewakuacyjnymi norma określa wysokość ich instalacji, co najmniej 2 m nad podłogą (powinny być zamontowane nie wyżej niż 20° powyżej widoku poziomego). Niestety niesie to ze sobą ryzyko ich uszkodzenia przez przemieszczające się pomiędzy regałami wózki widłowe.

Bezpieczeństwo jest priorytetem, a w przypadku wystąpienia paniki oprawy kierunkowe mogą być jedyną informacją o kierunku ewakuacji, dlatego sugeruje się wewnętrzne podświetlanie piktogramów, ponieważ w przypadku podświetlania zewnętrznego, zgodnie z normą, jego odległość rozpoznawalności jest dwukrotnie mniejsza, a także zastosowanie ponadnormatywnego natężenia oświetlenie stref otwartych i dróg ewakuacyjnych.

Literatura
1. PN-EN 1838:2013-11 „Zastosowania oświetlenia – Oświetlenie awaryjne”.
2. PN-EN 60598-2-22:2015-01P „Oprawy oświetleniowe. Część 2-22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego”.
3. PN-EN 50172:2005P „Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego”.

www.rp-group.com